گذری بر تاریخ چهار محل بوشهر

در کتاب” تجار بوشهری در دوران قاجار” اثر آذین سیف بوشهری آمده است:در دوره قاجار چهار محله اصلی در مرکز شهر وجود داشت، که در بیشتر قسمت های آن محله ها تجاران معروف ساکن بوده اند، بعضی از آن محله ها به نام تجاران نام گرفته اند، که این نشان دهنده ی اهمیت و درجه ی ارزش تاجران شهر بوشهر بوده است.یکی از این محله ها بهبهانی است.

محله بهبهانی از طرف مشرق و سمت شمال به دریا می‌پیوندد و از طرف قبله به حمام قبری و از جانب جنوب به محله شنبدی و کوچه یهودی ها می‌رسد. آن محله را ۵ مسجد است معروف به مسجد غریب، کوفه،دشتی، قبری، حاج بابا حاجی؛ همچنین حسینه ای معروف به برحه ای سید عبدالرضا طاق سید نعت الله.

گرمابه ی آن محله سه حمام است؛ حمام خان، حمام طلا، حمام قبری؛ گرمابه اخیر هیچ موقع مردان نروند و خاصه ی زنان است.

آن محله را قدمگاهی است معرف به خواجه خصر، خانه های آن محله ۳۶۰ باب و دکاکین آن ۱۵ باب و چراع اداره‌ی بلدیه که در کوچه ها در آن محله هرشب روشن می شود ۵۰ عدد است.

اسامی اعیان آن محل در سال ۱۳۳۴: سلیمان میرزا رئیس مالیه، خانواده ی علم الهدی، حاج غلامعلی تاجر بهبهانی، حاج باقر اعلی، حاج یحیی معروف به بابا حاجی، حاجی میرزا غلامحسین تاجر کازرونی، حاج ابوالقاسم تاجر شیرازی معروف گنگوکر، حاج عبدالملک تاجر بهبهانی معروف به روعنی، آقا محمد دهدشتی، حاج محمد صالح معروف به خلاصه، سید طاهر تراز، سید حسین رئیس بلدیه، حاج اکبر بزاز، اداره ی روزنامه مظفری، آقا محمود تاجر کازرونی.

محله بهبهانی از نام بازرگانان، تجار و علمایی گرفته شده که از منطقه بهبهان مهاجرت کرده ودر این شهر سکونت گزیدند. بوشهر از آغاز فعالیت بندری و شهری دارای رونق اقتصادی بسیار بوده، از این جهت تجار و کسبه از نقاط مختلف کشور به این شهر روی می‌آورند و حجره و تجارتخانه خود را تاسیس می‌نمودند.

مسجد حاجی باباجی که از یادبودهای مرحوم حاج یحیی بابا حاجی پدر مرحوم علی بابا حاجی است در این محله قرار دارد.حاجی یحیی بهبهانی تاجر بوشهری است که جز اولین اعضای وکلای پنجگانه مدرسه سعادت در سال ۱۹ قمری انتخاب شد. چاپخانه علوی بهبهانی هم که امروز محل آن در خیابان رئیسعلی دلواری قرار دارد در این محل قرار داشت. عمارات تجار و معارف قدیم، عمارت حاج محمد باقر بهبهانی، عمارت سید حسین بلدیه تاجر بوشهری و اولین شهردار بوشهر، عمارت سید جعفر طبیب، گلشن،و ایرانی هم در این محله واقع است.

نقش تجار بوشهر در صادرات و واردات کالا

شهر بوشهر در دوره قاجاریه مهم ترین بندر تجاری و همچنین دروازه تجارت ایران با سایر دول اروپایی در سطح آب های آزاد و بین الملی خلیج فارس بود و روزانه کالاهای بسیاری به بازار ایران از طریق بوشهر وارد یا صادر می شده است.

مهم ترین کالاهای صادراتی ایران در این دوره از طریق بوشهر بیشتر شامل؛ پنبه خام ،میوه، فرش های پشمی، برنج ،تریاک،غلات، پوست خام، پشم خام حیوانات زنده، ماهی سنگ های گرانبها، تنباکو و غیره بوده است.

یکی از مهم ترین اقلام صادراتی در این دوره تنباکو است که به مقصدهای ،مصر، استانبول روسیه و بیروت حمل میشده است. از دیگر صادرات مهمی که از طریق بوشهر صورت می گرفته غلات گندم و جو بوده که به طور عمده به مقصد انگلستان بارگیری میشده است. صادرات دام به خصوص گوسفند، روغن حیوانی، پوست گوسفند و بره می باشد، که آثار منفی آن گرانی گوشت و اعتراض مردمی نسبت به آن است.

عمده صادرات گوسفند خصوصاً پوست گوسفند و بره نیز رواج داشته که پیامدهایی همچون گرانی گوشت و اعتراض مردمی را به دنبال داشته است به روسیه و آفریقای جنوبی که خود مستعمره انگلیس بودند، گوسفند، خصوصا پوست گوسفند و برا صادر می شده است؛ اما به دلایل مختلفی در خلال سال ۱۹۰۵ صادرات تعدادی از اقلام که بیشتر آنها مواد غذایی مورد استفاده مردم بود ممنوع اعلام می شود.

 تجار بوشهر و مبارزه با بیگانگان

رفتار و نگرش بوشهری ها نسبت به انگلیسی ها دوگانه و ضد و نقیض بود. از یک سو برای رونق و شکوفایی تجارتشان به انگلستان وابسته بودند و از سوی دیگر از حضور و نفوذ قدرتی بیگانه در ایران ناراضی، هم مایل بودند از دولت خود حمایت کنند و به آن فشار آورند تا در برابر خواسته های انگلستان ایستادگی کند و هم راغب بودند تا از دشمنی بین انگلستان و ایران به نفع خود بهره برداری کنند.

در سال ۱۲۵۲ روابط بین انگلستان و ایران وارد مرحله ای دشوارتر شد. دلیل آن از یک سو بلندپروازی های محمد شاه برای باز پس گیری ایلات از دست رفته ی هرات بود و از سوی دیگر بیم و هراس انگلستان که تصور می کرد گسترش نفوذ ایران به مفهوم گسترش نفوذ روسیه است و امنیت هند را به خطر می اندازد؛ حتی بیش از وقوع جنگ هرات، تحرکاتی ضد انگلیسی در بوشهر رخ داد، ساکنان شهر انگلیسی ها را تهدید کردند و به طور غیر مستقیم به مقامات ایران هشدار دادند، که دست انگلیسی ها را از امور ایران کوتاه سازند.

در رمضان ۱۲۵۲ یکی از علمای تندرو که از طریق بوشهر رهسپار مکه بود، مردم را به قتل اروپایی ها شوراند و به احساسات ضد انگلیسی در بین آنها دامن زد. برای عبرت بالیوز انگلستان مقیم بوشهر، آدمک گریبایدوف فرستاده ی روسیه را که در سال ١٢٤٤ به دست مردم تهران به قتل رسیده بود، در بازار بوشهر به چوبه دار آویزان کردند.این آدمک را در بازار شیراز ساخته بودند.

کمی بعد الیاس یهودی، صراف بالیوزگری به خاطر معامله در بازار مورد حمله شیخ سلمان، برادرزاده قاضی بوشهر قرار گرفت. محمدشاه در اواخر تابستان ۱۲۵۳ به رغم مخالفت های انگلستان، به امید باز پس گیری هرات به این شهر لشکر کشید. تیرگی روابط این دو کشور فرصت تازه ای برای ساکنان بوشهر فراهم آورد تا دشمنی شان را نسبت به انگلیسی ها بروز دهند. این دشمنی زمانی آشکارتر شد که بین داروسازی انگلیسی و یک درویش زد و خوردی در گرفت.

در پی فشار افکار عمومی، حاکم گفت: داروساز انگلیسی باید در محکمه ی قاضی بوشهر محاکمه شود، زیرا درویش سید است. حاکم بوشهر، بالیوز را به یاد سرنوشت مسئول خودخواه اجنبی گریبایدوف انداخت و این که شاه به این کار راضی نبوده است.

شیخ نصر حاکم بوشهر، با این گفته می‌خواست برساند، که تحت فشار افکار عمومی است و کاری از دستش ساخته نیست. انگلیسی‌ها فهرستی از شرایط صلح ارائه نمودند که عبارت بود، از توافق عادلانه راجع به صلح، راجع به مسئله هرات، انعقاد توافق تجاری که بر اساس آن نمایندگان تجاری انگلستان از جایگاهی هم سنگ جایگاه کنسول روس برخوردارمی شدند.چشم پوشی از مجازات داروساز بالیوزگری، گوشمالی کسانی که بالیوز انگلستان را تهدید کرده بودند و برکناری حاکم بوشهر به خاطر قصور و کوتاهی در مواجه با این افراد؛ اما دولت ایران…

ادامه دارد