سلامت مادران، سلامت جامعه: عدالت درمانی به مثابه زیربنای توسعه

دکتر پوریا عادلی؛ روز زن و روز مادر نه تنها برای تقدیر از عاطفه و فداکاری، که فرصتی است برای تأمل عمیق‌تر در بسترهای عینی‌ای که کرامت، سلامت و بالندگی زنان و مادران را ممکن می‌سازد. از منظر پزشکی و به عنوان پزشکی  که هر روز با آسیب‌پذیری بدن انسان در مواجهه با بیماری‌ سخت سرطان روبرو می‌شوم، باوری راسخ دارم: دسترسی عادلانه به خدمات درمانی و بهداشتی، نه یک امتیاز، که یک حق بنیادین و زیرساختی غیرقابل انکار برای زنان، به ویژه مادران، است. این عدالت، سنگ بنایی است که سلامت کل جامعه بر آن استوار می‌گردد.

از نگاه سلامت عمومی، زنان نه تنها نیمی از جمعیت، که محور انتقال سلامت بین نسل‌ها هستند. سلامت یک مادر، پیش، حین و پس از بارداری، مستقیماً بر شاخص‌های سلامت نوزاد، کودک و در مقیاس کلان‌تر، بر شاخص‌های توسعه یک جامعه تأثیر می‌گذارد.

 دسترسی نابرابر به خدمات پیشگیری مانند غربالگری‌های سرطان‌های زنانه (مانند سرطان  پستان و دهانه رحم)، مراقبت‌های دوران بارداری، خدمات سلامت روانی و مشاوره‌ای، و درمان‌های تخصصی، تنها یک نقیصه فردی نیست؛ بلکه یک “آسیب ساختاری” به بدنه جامعه وارد می‌کند.

شواهد علمی گواهی می‌دهند که نابرابری در دسترسی به خدمات سلامت، با پیامدهای غیر قابل  جبران  همراه است: مرگ و میر مادران، نوزادان با وزن کم، تشخیص دیرهنگام سرطان‌ها با پیش‌آگهی ضعیف‌تر، و افزایش بار بیماری‌های مزمن در میان زنان محروم. به عنوان مثال، در انکولوژی، می‌دانیم که تشخیص سرطان پستان در مراحل اولیه، شانس درمان را به شکل چشمگیری افزایش می‌دهد. حال، زمانی که موانع جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی یا اطلاع‌رسانی، مانع از دسترسی به موقع یک زن به ماموگرافی یا معاینه شود، ما شاهد یک ناعدالتی آشکار در سطح سیستم سلامت هستیم که نتیجه‌اش در شاخص هایی همچون  کاهش کیفیت زندگی و  افزایش مرگ‌ومیر بیماران منعکس می‌شود.

این مسئله، ابعاد پیچیده‌تری نیز دارد. زنان، به ویژه مادران، غالباً “مراقبان اصلی سلامت خانواده” هستند. هنگامی که خود آنان از سلامت کافی و دسترسی به خدمات برخوردار نباشند، کل نظام مراقبت درون خانواده متزلزل می‌شود. از سوی دیگر، بیماری یک مادر، تاثیر مستقیم اقتصادی و روانی بر کل خانواده دارد. بنابراین، سرمایه‌گذاری بر سلامت زنان و مادران، در واقع سرمایه‌گذاری بر “سرمایه انسانی” و تاب‌آوری جامعه است. این نگاهی کاملاً اقتصادی و توسعه‌محور در کنار نگاه اخلاقی و انسانی به موضوع است.

عدالت درمانی برای زنان، صرفاً به معنای وجود خدمات نیست. بلکه به معنای “دسترسی معنادار” است. خدمات باید مقبول، مقرون به صرفه، با کیفیت و با در نظر گرفتن کرامت و نیازهای خاص زنان طراحی و اجرا شوند. این شامل آموزش کادر درمان ،فراهم‌سازی محیط‌های امن، کاهش موانع مالی از طریق پوشش بیمه‌ای فراگیر و عادلانه، و گسترش خدمات در مناطق محروم می‌شود.

در پایان، گرامیداشت روز زن و مادر، زمانی اصالت می‌یابد که همراه با تعهدی جدي برای برداشتن موانع پیش‌روی سلامت آنان باشد. سلامت زنان و مادران، نباید قربانی نابرابری‌های اجتماعی، اقتصادی یا جغرافیایی شود. به عنوان عضوی از جامعه پزشکی، بر خود فرض می‌دانم که بر لزوم تحقق پوشش همگانی سلامت وغربالگری عمومی سرطان های شایع  با تأکید ویژه بر گروه‌های آسیب‌پذیر از جمله زنان و مادران، تأکید کنم. بیاییم این روز را بهانه‌ای برای بازنگری در سیاست‌ها و اقدامات عملی قرار دهیم تا هیچ مادری به دلیل نبود دسترسی عادلانه به خدمات درمانی، سلامت خود و خانواده‌اش را به خطر نیندازد. چرا که سلامت آنان، در حقیقت، سلامت امروز و فردای همه ماست.